قرارداد ۱۹۱۹؛ وثوق‌الدوله: فریدون مجلسی

‍

با توجه به اینکه اغلب به کلیشه «قرارداد ننگین وثوق الدوله» ارجاع می شود و ۹۰ درصد ارجاع کنندگان هرگز متن آن قرارداد را که در شرایط استیصال ۱۰۲ سال پیش امضا شده بود نخوانده اند، متن آن قرارداد مختصر را در زیر می گذارم که علاقه مندان بررسی و تحلیل فرمایند تا شاید ملاکی برای مقایسه با متن امضا شده کنونی با چین باشد.

جالب اینکه وثوق الدوله پس از دوران مشروطه ۳ ساله مجلس اول و دوم، به دنبال فترت طولانی انتخابات مجلس سوم را انجام داد که بتواند قرارداد زیر را به تصویب برساند.

مجلس سوم بعد از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ در سال ۱۳۰۰ افتتاح شد. ظاهرا یک قرارداد همکاری فنی است.

اما ایراد مهم قابل مقایسه با تفاهم اخیر با چین دارد که قابل بحث است.

متن قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلیس؛

“با توجه به روابط محکمه دوستی و مودت که از سابق بین دولتین‏ ایران و انگلیس موجود بوده است و نظر به‌اعتقاد کامل به‌ اینکه‏ مسلما منافع مشترک و اساسی هر دو دولت در آتیه تحکیم و تثبیت‏ این روابط را برای طرفین الزام می‌نماید و نظر به‌ لزوم تهیه‏ وسایل ترقی و سعادت ایران به‌ حد اعلی بین دولت ایران از یک‏ طرف و وزیر مختار اعلی‌حضرت پادشاه انگلستان بنمایندگی از (جانب) دولت خود از طرف دیگر مواد ذیل مقرر می‌شود:

۱-دولت انگلستان با قاطعیت هر چه تمام‌تر تعهداتی را که مکررا در سابق برای احترام مطلق به استقلال و تمامیت ایران کرده است، تکرار می‌کند.

۲-دولت انگلستان خدمات هر عده مستشار متخصص را که برای لزوم استخدام آنها در ادارات مختلفه بین دولتین توافق حاصل شود به خرج دولت ایران تهیه خواهد کرد.

۳-دولت انگلیس به خرج دولت ایران صاحب‌منصبان، ذخایر و مهمات جدید را برای تشکیل قوه متحدالشکل که دولت ایران ایجاد آن را برای حفظ نظم در دامنه سرحدات در نظر دارد، تهیه خواهد کرد.

۴-برای تهیه وسایل نقدی لازم به جهت اصلاحات مذکور در ماده دو و سه این قرارداد، دولت انگلیس حاضر است یک قرض کافی برای دولت ایران تهیه [کند] یا ترتیب آن را بدهد.

۵-دولت انگلستان با تصدیق کامل احتیاجات فوری دولت ایران به ترقی وسایل حمل‌ونقل که موجب تأمین و توسعه می‌باشد حاضر است با دولت ایران موافقت کرده و اقدامات مشترک ایران و انگلیس راجع به تأمین و حفظ راه‌آهن یا اقسام دیگر وسایل نقلیه تشویق کند.

۶-دولتین توافق می‌کنند در باب تعیین متخصصان برای تشکیل کمیته، که تعرفه گمرکی را مراجعه و تجدیدنظر کرده و با منافع حقه مملکت و تمهید و توسعه وسایل ترقی آن تطبیق نماید.

[*قرارداد ۱۹۱۹ به دلیل مغایرت با قانون اساسی مشروطه، در مجلس شورای ملی به تصویب نرسید و هرگز اجرا نشد.]

روایت مهران مدیری در سریال قهوه تلخ نسبت به قراردادهای ننگینی که در دوره های تاریخی با خارجی ها بسته شده