آل‌احمد و شیخ فضل‌الله…

.

جلال آل‌احمد در کتاب غرب_زدگی خود راجع به اعدام شیخ فضل‌الله نوری چنین نوشته است:

“به هر صورت از آن روز بود که نقش غرب‌زدگی را همچون داغی بر پیشانی ما زدند. و من نعش آن بزرگوار را بر سر دار، همچون پرچمی می‌دانم که به علامت استیلای غرب.زدگی پس از دویست سال بر بام سرای این مملکت افراشته شد.”

این نتیجه‌گیری غلط جلال را با آب و تاب در کتاب‌های درسی به خورد دانش‌آموزان این مملکت می‌دهند و گناه بردار کردن شیخ فضل‌الله را به گردن غرب‌زدگان می‌اندازند. بگذریم که خود واژه غرب‌زدگی نیز اصطلاحی “من در آوردی” و تعریف نشده است که می‌توان آن را همچون برچسبی بر پیشانی هر شخص و جریانی چسباند.

این واژه من در آوردی از ابداعات “سیداحمد مهینی یزدی” معروف به احمدفردید بود که خود، شیفته #مارتین_هایدگر فیلسوف نازی آلمان هیتلری بود. فردید بین فلسفه پدیدار شناختی هایدگر و عرفان ابن عربی وجه مشترک پیدا می‌کرد…!

شیخ فضل‌الله که در ابتدای انقلاب مشروطه در کنار “سیدعبدالله بهبهانی” و “سیدکاظم طباطبایی” قرار داشت بعدا با سیدعبدالله بهبهانی اختلاف پیدا کرد و مشروطه را ضد دین تلقی کرد و مشروطه‌خواهان را مهدورالدم خواند!

محمدعلی شاه قاجار هم که با برقراری مشروطه حکومت بی‌قید و شرط پادشاهی خود را در محدودیت می‌دید از فتوای شیخ فضل‌الله و چند تن از امام جمعه‌های همگام با وی استقبال کرد و کودتایی را سازماندهی کرد که حاصل آن به توپ بستن مجلس و اعدام بسیاری از مشروطه‌خواهان بود که شیخ آنها را مهدورالدم خوانده بود…

کودتای محمدعلی شاه که شکست خورد شیخ فضل‌الله به‌عنوان تئوریسین شرعی کودتا محاکمه و اعدام شد اما نکته مهم این است که در این محاکمه و اعدام هم “غرب‌زده‌ها” نقش اصلی را نداشتند بلکه این ماجرا توسط خود روحانیون کارگردانی می‌شد…!

1⃣ مکاتبات بین سیدعبدالله طباطبایی و سیدکاظم طباطبایی با علمای نجف باعث شد که مراجع تقلید نجف (معروف به آیات ثلاث) در تلگرافی که در تاریخ ۲۹ ذیقعده ۱۳۲۵ هجری قمری فرستادند شیخ فضل‌الله نوری را “مفسد” اعلام کنند! حکم مفسد بودن شیخ فضل‌الله امضای آیت‌الله العظمی #محمدحسیننجل میرزا خلیل، آیت‌الله العظمی #محمدکاظمخراسانی و آیت‌الله العظمی #عبدالله_مازندرانی را دارد…!

2⃣ قاضی دادگاهی که شیخ فضل‌الله را محاکمه و به اعدام محکوم کرد #شیخابراهیمزنجانی بود. این مرد ۲۰ سال در حوزه علمیه نجف علوم دینی خوانده بود و شاگرد آخوند خراسانی، شیخ محمد لاهیجی و حاجی میرزا خلیل بود!

این‌که اعدام شیخ فضل‌الله نوری اقدامی غلط بوده یک مساله است و این‌که این کار غلط را به گردن کسانی غیر از آمرین و عاملین آن بیندازیم امر دیگری است. بحث درست و غلط بودن این اقدام یک بحث تحلیلی و حقوقی است که هر فرد و جریانی بسته به گرایش سیاسی و فلسفی خود می‌تواند رأیی متفاوت داشته باشد اما این‌که این اقدام را از دوش کارگردانان اصلی آن برداریم و به دوش دیگران بیاندازیم تحریف تاریخ است و تحریف تاریخ در سطح کلان و اجتماعی باعث افکار بیمارگونه، تصمیمات غلط و حرکت‌های اجتماعی بیمار می‌شود…

پی‌نوشت‌ها:

۱- برای شناخت بیشتر افکار احمد فردید و جلال آل‌احمد پیشنهاد می‌کنم کتاب “هویت اندیشان و میراث فکری احمد فردید” به قلم محمد منصور هاشمی از انتشارات کویر را بخوانید.

۲- شرح تحلیلی ماجرای بردار شدن شیخ فضل‌الله نوری را از کتاب “تاریخ انقلاب مشروطیت ایران” به قلم دکتر مهدی ملک‌زاده انتشارات علمی بخوانید.