خبرگزاری «آسوشیتد پرس» چهارشنبه هفتم شهریور از وزارت خارجه آمریکا خواست تا در واکنش به اظهارات علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی درباره برنامه هستهای ایران تصریح کند که در پاسخ به درخواست این رسانه، ضمن ابراز تردید بیان داشت: «درباره اقدامات رهبری ایران و نه حرفهای آن قضاوت میکنیم».
وزارت خارجه آمریکا در بیانیه خود با تاکید این که رویکرد ایالات متحده در قبال ایران تغییری نکرده است، دیپلماسی را بهترین ابزار برای حل فعال پرونده برنامه هستهای ایران دانست.
در این بیانیه گفته شده است:«از مدتها پیش گفته بودیم که ما در پایان به دیپلماسی به عنوان بهترین شیوه برای تحقق حل فعال و پایدار و از جمله آن در ارتباط با برنامه هستهای ایران معتقد هستیم». با این وجود «ما کماکان از دستیابی به راهکاری با ایران با توجه به تشدید تنشهای گسترده کنونی آن از جمله در زمینه هستهای و ناکامی [تهران] در همکاری [با آژانس بینالمللی انرژی اتمی] کاملا دور هستیم».
وزارت خارجه آمریکا در ادامه ضمن ابراز تردید درباره موضع جدید ایران، تاکید کرد که «اگر ایران خواهان اثبات جدی بودن خود است یا اینکه شیوه جدیدی را در پیش گیرد باید تشدید تنشهای هستهای خود را متوقف سازد و بهطور هدفمند با آژانس بینالمللی انرژی اتمی همکاری کند».
خامنهای سهشنبه خطاب به کابینه تازه تاسیس پزشکیان، با اظهار اینکه «مانعی» بر سر راه تعامل با «دشمن» وجود ندارد، عرصه را برای ازسرگیری مذاکرات با ایالات متحده درباره برنامه هستهای به سرعت در حال توسعه ایران، گشود.
همزمان با آن محمد جواد ظریف، که پیش از این علنا در اعتراض به ترکیب اعضای پیشنهادی کابینه پزشکیان از معاونت امور راهبردی ریاست جمهوری ایران استعفا کرده بود به پست خود بازگشت.
دیپلماسی، بهترین راه حل
به نوشته این خبرگزاری، این اظهارات را مشابه دیدگاههای مطرح شده در زمان توافق هستهای ایران با قدرتهای جهانی در سال 2015 توصیف کرده است؛ توافقی که برنامه هستهای تهران را در ازای لغو تحریمهای اقتصادی به شدت محدود کرد. با این حال، با توجه به اینکه ریسک تنشها گستردهتر در خاورمیانه همچنان بالاست و ایالات متحده آماده انتخابات ریاستجمهوری در ماه نوامبر میشود، هنوز مشخص نیست که دولت پزشکیان چقدر فضا برای مانور دارد.
مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و آمریکا در سالهای اخیر با میانجیگری عمان و قطر صورت گرفته است. این در حالی است که در ای هفته محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی، نخست وزیر قطر به تهران سفر کرده و بلافاصله پس از آن، برت مکگورک، مشاور رئیسجمهور ایالات متحده در امور خاورمیانه رهسپار دوحه شد.
وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به سوالی درباره این موضوع به آسوشیتدپرس گفته که ما در مورد ایران بر اساس اقدامات آنها قضاوت خواهیم کرد، نه گفتارشان. در این بیانیه آمده است: «ما مدتهاست گفتهایم که در نهایت دیپلماسی را بهترین راه برای دستیابی به یک راهحل مؤثر و پایدار در رابطه با برنامه هستهای ایران میدانیم. با این حال، با توجه به تشدید تنشهای [ادعایی] ایران در سراسر جهان، از جمله تشدید تنشهای هستهای و ناکامیاش در همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی، در حال حاضر از چنین چیزی فاصله داریم». در این بیانیه آمده است: «اگر ایران میخواهد جدیت یا رویکرد جدیدی نشان دهد، باید تشدید تنشهای هستهای را متوقف کند و همکاری معنادار با آژانس بینالمللی انرژی اتمی را آغاز کند».
تشدید تنش، تغییر دکترین اتمی و انتخابات پیش رو
از زمان فروپاشی توافق برجام، ایران تمام محدودیتهایی را که این توافق برای برنامهاش وضع کرده بود کنار گذاشته و اورانیوم را تا 60 درصد با خلوص غنیسازی میکند. همزمان، دوربین های نظارتی نصب شده توسط آژانس برچیده شده و ایران از صدور ویزا برای برخی از باتجربهترین بازرسان آژانس خودداری کرده است. همچنین مقامات ایرانی به طور فزایندهای از احتمال تغییر دکترین اتمی تهران صحبت کردهاند.در همین حال، تنش بین ایران و اسرائیل در جریان جنگ اسرائیل و حماس در نوار غزه به اوج خود رسیده است. تهران پس از سالها جنگ در سایه بین دو طرف، در ماه آوریل، حمله پهپادی و موشکی بیسابقهای را علیه اسرائیل ترتیب داد که واکنشی بود به حمله اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در سوریه که منجر به ترور دو فرمانده ارشد ایرانی و دیگران شد. اکنون ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس در تهران، ایران را بار دیگر به تهدید به انتقام علیه اسرائیل برانگیخته است.
با این حال، این فقط ایران نیست که در آن رئیسجمهور جدیدی برآمده است. انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در 5 نوامبر در حالی برگزار میشود که کامالا هریس معاون رئیس جمهور و ترامپ نامزدهای اصلی خواهند بود. به نظر میرسد ایران نگران بازگشت ترامپ به قدرت بوده است.
مذاکرات آتی
در حالی که ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری جو بایدن درگیر مذاکرات غیرمستقیم با ایران بود، هنوز مشخص نیست که چگونه این امر به دولت احتمالی هریس منتقل می شود. هریس هفته گذشته در سخنرانی خود در کنوانسیون ملی دموکراتها گفت: من هرگز از انجام هر اقدامی که برای دفاع از نیروهایمان و منافعمان در برابر ایران و متحدانش لازم است تردید نخواهم کرد».
بر اساس ارزیابی RNA، یک شرکت اطلاعاتی ریسک، «در صورت پیروزی هریس، احتمال توافق آتشبس در غزه افزایش خواهد یافت. پس از آغاز مذاکرات، ایران احتمالاً خواستار حمایتهای بیشتری در رابطه با خروج احتمالی ایالات متحده از یک توافق جدید -مشابه آن کاری که در سال 2018 انجام داد- خواهد بود. همچنین، به دلیل نگرانی در مورد پایداری هر توافق جدید، احتمال کمتری وجود دارد که ایران امتیازات هستهای زیادی مانند برچیدن سانتریفیوژهای پیشرفتهتر ارائه دهد، زیرا ایران میخواهد در صورت خروج آمریکا از توافق جدید، بتواند برنامه هستهای خود را با بیشترین سرعت ممکن پیش ببرد».