یک مدیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به این که ایران رتبه چهارم فرونشست زمین در میان کشورهای جهان را داراست میگوید برای جبران فرونشست «کمتر از ده سال فرصت داریم».
علی بیتاللهی در گفتوگویی که در وبسایت تجارتنیوز منتشر شده، هشدار داده است که «تمام دشتها در ایران در حال فرونشست هستند» و ریسک این اتفاق در اصفهان «بسیار بالاتر» از سایر شهرها است.
پیشتر سازمان زمینشناسی ایران نیز گزارش داده بود از ۶۰۹ دشت ایران، حدود ۵۰۰ دشت دارای آب شیرین هستند که همه آنها با پدیده فرونشست مواجهند و در اصفهان فرونشست زمین به داخل شهر نفوذ کرده است.
هفته گذشته ویدئویی در شبکههای اجتماعی منتشر شد که پیامدهای فرونشست زمین در میدان نقش جهان اصفهان را که از مهمترین بناهای تاریخی این شهر محسوب میشود نشان میداد.
علی بیتاللهی، کارشناس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، نیز با اشاره به وضعیت وخیم اصفهان گفته است: «در جنوب غرب تهران نرخ فرونشست زمین از اصفهان بیشتر است، ولی با توجه به نوع خاک اصفهان، آسیبدیدگی ساختمانها و بناها در محدوده اصفهان به مراتب چشمگیرتر از تهران است.»
او از استان خراسان رضوی و دو شهر نیشابور و کاشمر به عنوان دیگر مناطق خطرناک نام برده و علت اصلی بحران را افت سطح آب زیرزمینی دانسته و گفته است نیمی از یک میلیون و چهارصد هزار چاه موجود در ایران غیرمجاز هستند.
این کارشناس گفته است از سال ۷۸ تاکنون در حال تحقیق درباره بحران فرونشست زمین در ایران است، ولی تاکنون «هیچ حرکتی محسوسی» ندیده است و در صورت تداوم این روند در ده سال آینده، فرونشست به یک روند برگشتناپذیر تبدیل میشود و در بلندمدت ایران به یک سرزمین «غیرقابل زیست» تبدیل خواهد شد.
علیرضا شهیدی، رئیس سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی ایران، نیز خرداد امسال از وضعیت فرونشست زمینها در ایران با عنوان «فاجعه» و «زلزله خاموش» یاد کرده و گفته بود که این پدیده باعث ایجاد بحرانهای امنیتی خواهد شد.
به گفته این مقام دولتی، در کل دنیا اجازه دسترسی به منابع آبی بین ۳ تا ۲۰ درصد است و وقتی به ۴۰ تا ۶۰ درصد برسد، به عنوان تنش یاد میشود و بین ۶۰ تا ۸۰ درصد بحران است و این در حالی است که در ایران گاهی بالای ۸۰ درصد از منابع آبی را استفاده میکنیم «و خواسته یا ناخواسته کشور را به سوی نابودی پیش میبریم».
موسسه تحقیقاتی اینتللب که گروه بینالمللی مشاوره اطلاعاتی است، نیز تیرماه امسال با انتشار چند تصویر ماهوارهای، فرونشست زمین در اطراف تهران را «بمب ساعتی بیصدا» توصیف کرد و آن را تهدیدی برای ۱۳ میلیون نفر جمعیت ساکن در این مناطق دانست.
این گزارش با اشاره به استخراج بیش از حد آبهای زیرزمینی، از تداوم ۲۵ سانتیمتر فرونشست سالانه زمین در برخی از مناطق تهران خبر میدهد.
سال ۹۷ نیز مجله علمی «نیچر» در گزارشی اعلام کرد که بخشهایی از تهران سالانه ۲۵ سانتیمتر نشست میکند که یکی از بالاترین رقمها در جهان است.
بحران آب در ایران؛ مهاجرت اجباری 37 میلیون نفر به غرب و شمال کشور
مصطفی فداییفرد، رئیس کمیته تخصصی ارزیابی سیلاب وابسته به «کمیته ملی سدهای بزرگ ایران» در اظهاراتی عنوان کرد، پدیده «فرونشست زمین» که ناشی از برداشت بیرویه آب و تخلیه سفرههای آب زیرزمینی است، باعث کوچ اجباری بیش از 37 میلیون نفر به غرب و شمال این کشور خواهد شد.
فداییفرد در این زمینه به خبرگزاری«ایلنا» گفت: «از کشاورزان در زمینهای خشک، صنایع ثروتآفرینِ بیآبمانده و تالابهای در معرض نابودی گرفته تا سیاستگذاران در شهرهای تشنه آب، همگی با کمبود جدی آب مواجه هستند.»
او با انتقاد از «احداث بیرویه سدها در کشور» مواردی مانند «انتخاب مدیران نالایق، عدم پاسخگویی مدیران، توسعه روزافزون فساد سیستماتیک و رانت، اولویت تفکر ایدئولوژیک بر اصول توسعه پایدار، اصرار بر اجرای سیاستهای کلان داخلی و خارجی نابخردانه، نبود سیستم قضایی مقتدر و بیتوجهی به مطالعات پایه» را از عوامل شکلگیری بحران آبی در ایران دانست.
وی با انتقاد از طرح انتقال آب به کلانشهرها افزود که «با تمرکز امکانات در کلانشهرها، مقدمات افزایش بیرویه جمعیت در کلانشهرها فراهم شده است.»
بر اساس یک مطالعه صورتگرفته توسط «مرکز پژوهشهای مجلس ایران»، 282 شهر این کشور، سال جاری، در معرض «تنش آبی» قرار گرفتهاند.
تهیهکنندگان این پژوهش عنوان کردهاند که میزان بارندگی در ایران، در مقایسه با متوسط بارندگی در 52 سال گذشته، 36 درصد کاهش داشته است. این عدد برای استانهایی همچون هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی بیشتر است و متوسط بارش باران در این استانها 50تا 85 درصد کاهش یافته است.
ایران برای دو دهه با پدیده کمبود آب مواجه است. بر اساس آخرین برآورد «موسسه منابع جهان» ایران در رده چهارم کشورهایی است که با «بحران فوقالعاده» در زمینه آب مواجه هستند. طبق این برآورد، ایران در لبه «روز آخر» قرار گرفته است. روزی که منابع آبی این کشور ممکن است به پایان برسد.
اعتراضات مردمی
پیش از این علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم ایران اعلام کرده بود که بحران آب تبدیل به یک «مسئله امنیتی» شده است.
مرکز پژوهشهای مجلس نیز در یک مطالعه تحقیقاتی اذعان کرده که تنش آبی ممکن است تبدیل به بحرانی فراگیر شود.
نویسندگان این مطالعه پس از اشاره به سابقه تنش آب در یک دهه اخیر، نوشتهاند: «تنشهای ناشی از کمبود آب شرب سریعا بهصورت نارضایتیهای اجتماعی نمود پیدا میکند و به چالش امنیتی تبدیل میشود.»
با وجود اینکه برخی از عوامل محیطی مانند افزایش دما و تغییرات اقلیمی در شکلگیری این بحران دست داشتهاند اما اقدامات دولتی نقش تعیینکنندهای در میزان و شکلگیری این بحران ایفا کرده است.
در همین رابطه استان خوزستان در تابستان گذشته شاهد تظاهرات گسترده نسبت به بیآبی، خشکاندن رودخانهها و پروژههای انتقال آب بود که این اعتراضات به دیگر شهرهای ایران نیز سرایت کرد.