دادههای آماری بانک مرکزی از بودجه خانوارها در سال ۱۴۰۲ نشان میدهد که ۵۶.۴ درصد خانوارهای ایرانی خودرو شخصی دارند. این آمار با توجه به اینکه جمعیت کشور در گزارش مرکز آمار بالغ بر ۸۶ میلیون نفر اعلام شده است، نشان میدهد جمعیتی حدود ۴۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در ایران خودرو شخصی دارند و حدود ۳۷ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر نیز فاقد خودرو شخصیاند. به عبارت دیگر، سهم نزدیک به ۴۴ درصد مردم ایران از خودروهای شخصی، تنها آلودگیهای صوتی و زیستمحیطی آن است، در حالی که حتی توان خرید خودروهای بیکیفیت داخلی را نیز ندارند.
طبق این دادهها، استانهای خراسان جنوبی، یزد، اصفهان و کرمان بیشترین تعداد خودرو به ازای خانوار و استانهای سیستان و بلوچستان، ایلام و کرمانشاه کمترین میزان خودرو به ازای خانوار گزارش شده است. بر مبنای گزارش بانک مرکزی، سهم خرید خودرو از کل هزینههای خانوار در سال ۱۴۰۲ رشدی چشمگیر داشته و به ۵۷ درصد رسیده است.
روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی آماری با عنوان «خودرو؛ رویای ۴۴ درصد ایرانیها»، به این موضوع پرداخته که حتی افرادی هم که خودرو شخصی دارند نیز هزینههای سنگین خرید و نگهداری خودرو متحمل میشوند؛ هزینههایی که سال به سال بیشتر میشود.مرور قیمتهای روز انواع خودروهای داخلی در ایران نشان میدهد که هر ایرانی برای خرید ارزانترین خودرو موجود در بازار، دستکم باید ۴۵۰ میلیون تومان هزینه کند. در حال حاضر، برخی مدلهای ساینا و کوییک در رده ارزانترین خودروهای سواری قرار دارند و قیمتشان بالغ بر ۴۵۵ میلیون تومان است. قیمت برخی خودروهای گرانتر مانند شاهین پلاس و ریرا نیز از یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان فراتر میرود.
مقایسه قیمت روز خودروها با درآمد ماهیانه کارگران حداقلبگیر که در سال جاری بین هفت تا هشت میلیون تومان تعیین شده است، نشان میدهد که هر کارگر برای داشتن یک خودرو شخصی باید دستمزد چندین سال کارش را کنار بگذارد. تازه به شرطی که هیچ هزینه دیگری نداشته باشند و قیمت خودرو نیز بالاتر نرود؛ در این صورت شاید بتوانند یکی از ارزانترین خودروهای ایران را خریداری کنند، اما واقعیت این است که دستمزد ماهیانه کارگران در شرایط فعلی، کفاف هزینههای حداقلی زندگی را هم نمیدهد و طبق براوردهای سبد معیشت، تنها برای یکسوم ماه کافی است. از سوی دیگر، روند افزایش قیمت خودروهای داخلی هم با شتاب ادامه دارد.
بر مبنای گزارش خبرآنلاین، یک کارگر با حقوق هفت میلیون تومانی برای خرید خودرویی مانند پراید ۱۳۱، حداقل باید ۵۰ ماه یا بیش از چهار سال از حقوقش را پسانداز کند. این رقم برای خودرویی مانند پژو ۲۰۶ به ۹۵ ماه (بیش از هفت سال حقوق فعلی کارگر) میرسد. در مورد خودرو سمند هم به ۸۳ ماه (بیش از شش سال حقوق فعلی کارگر) حقوق نیاز است. خودرو کوییک نیز با جمع کردن ۶۰ ماه حقوق (پنج سال حقوق کارگر) قابل خریداری است.
برای خودروهای داخلی لوکستر مانند دنا پلاس اتوماتیک اوضاع بدتر است و یک کارگر با حقوق فعلی خود باید ۱۳۹ ماه (۱۱ سال) پسانداز کند. این ارقام نشان میدهد که رویای خرید خودرو برای حداقلبگیران، حتی در مورد خودروهای داخلی از رده خارج، نیز دور از دسترس بهنظر میرسد.
در ایران، بعد از مسکن، بیشترین حجم پسانداز و سرمایه شخصی برای خرید خودرو صرف میشود. عواملی چون کاهش ارزش پول ملی، تورم افسارگسیخته و گرانی روزافزون خودروهای داخلی، که همزمان با افزایش نرخ دلار گرانتر میشوند، بسیاری را به خرید خودرو بهعنوان راهی برای حفظ سرمایه سوق داده است. از سوی دیگر، خریدوفروش خودرو در بازار آسانتر از مسکن است و شهروندان تقریبا مطمئناند که میتوانند در مدتزمانی کوتاه سرمایهشان را نقد کنند.
با این حال، خرید خودرو نیز دردسرهای خود را دارد. بازار انحصاری دو خودروساز داخلی این موقعیت را برای آنها ایجاد کرده است که خودروهای بیکیفیت را با قیمتهای گزاف به مردم بفروشند. در حالی که حتی برخی مقامهای جمهوری اسلامی از جمله رئیس پلیس راهور به کیفیت نازل آنها اذعان کردهاند و برخی نیز نام «ارابه مرگ» بر آنها گذاشتهاند. با این حال، به دلیل انحصاری که جمهوری اسلامی به دو شرکت خودروسازی داخلی اعطا کرده است و موانعی که بر سر راه واردات خودروهای خارجی وجود دارد، مردم ایران عملا جز خرید خودروهای گران و بیکیفیت داخلی چارهای ندارند.
به گزارش سایت تخصصی خودرو۴۵، در حال حاضر با سرمایهای معادل ۱۰ هزار دلار میتوان یک خودرو مدل ۲۰۲۴ را با بهروزترین طراحی ظاهری و داخلی و آپشنهای جدید و قابلقبول در بازار جهانی خریداری کرد. در صورتی که با ۱۰ هزار تا ۱۱ هزار دلار در ایران فقط میتوان خودروهایی مانند تارا، پژو پارس و سورن پلاس خرید که طراحی ظاهریشان به دو دهه قبل برمیگردد و معمولا آپشنهای رفاهی و ایمنی قابلقبولی ندارند.
همین وضعیت درباره خودروهای خارجی در بازار داخلی ایران وجود دارد، بهگونهای که طبق گزارش روزنامه شرق، قیمت خودروهای وارداتی در داخل در مواردی تا ۵۰۰ درصد بیشتر از قیمت همان خودرو در خارج از ایران است.
همچنین بر اساس گزارشی که مرکز پژوهشهای مجلس در مهرماه منتشر کرد، قیمت خودروهای وارداتی (مدل ۲۰۱۸ و ۲۰۱۷) در داخل نسبت به مدلهای ۲۰۲۲ در خارج از ایران به صورت میانگین ۲۸۱ درصد بیشتر است. برای مثال، قیمت خودرو هیوندایی آی۲۰ مدل ۲۰۱۷ در داخل ۴۰ هزار دلار است، در حالی که مدل سال ۲۰۲۲ همین خودرو در خارج از ایران ۱۵ هزار دلار قیمت دارد.
قیمت هیوندایی سوناتا هیبرید مدل ۲۰۱۸ در ایران معادل ۹۵ هزار دلار است، در حالی که این خودرو در خارج از ایران کمتر ۲۰ هزار دلار معامله میشود.