آفتابكاران اخبار و مقالات دربارة ايران و مقاومت
استعفای غیربهداشتی در شب عملیات
وجود اختلاف‌نظر در بدنه وزارتخانه بهداشت و درمان اتفاق تازه‌ای نیست، غیر معمول هم نیست. نشانه‌های این اختلاف نظر را در همه مدت فراگیری کرونا در تناقضات گفته‌های مسؤولان این وزارتخانه می‌شد به چشم دید. از تناقض در آمار مبتلایان و تعداد مرگ و میرها گرفته تا تصمیم به اعمال محدودیت‌ها و ضرورت تعطیلی کامل کلانشهرها، اما آنچه روز جمعه اتفاق افتاد از جهات بسیاری تازگی داشت و البته معمول هم نبود. ماجرا از روز سه‌شنبه و با سخنرانی سعید نمکی در جلسه ستاد دانشگاهی کوئید -۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان آغاز شد، جایی که او گلایه‌های تندی نسبت به روند تحقیقات در زمینه ویروس کرونا مطرح کرد. او از بی‌مصرف بودن 98درصد از تحقیقات در نظام سلامت گفت و اعلام کرد: «به شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم». انتقادهای سعید نمکی سربسته هم نبود و در میانه سخنانش به رضا ملک‌زاده اشاره کرده و گفته بود که تمامی خواسته‌های او را در روند تحقیقات بی‌پاسخ گذاشته است. همان روز خبری از قطع همکاری ملک‌زاده با وزارت بهداشت و درمان دست به دست می‌شد اما این قطع همکاری روز جمعه با انتشار متن استعفای متفاوت و تند معاونت تحقیقات شکل رسمی به خود گرفت.
ملک‌زاده در متن استعفای خود بی‌پرده به شیوه مدیریتی سعید نمکی تاخت و روش مدیریتی او را «موجب تلفات انسانی بسیار در ایران» دانست. البته اشاره‌های دیگری هم در متن استعفای ملک‌زاده وجود دارد که قابل تامل است. از نقد او به وزیر بهداشت در توجهش به طب سنتی بگیرید تا اشاره به عدم حضور وزیر بهداشت در جلسه شورای معاونین طی شش ماه گذشته. ماجرا اما در آدینه عجیب ادامه پیدا کرد، به فاصله چند ساعت از استعفای ملک‌زاده، علی نوبخت، دبیر شورای مشورتی کرونا هم به علت آنچه «کوبیدن علم و دانشمندان پزشکی جان بر کف ایران» از سوی وزیر بهداشت دانسته از سمتی استعفا داد که تنها سه روز پیش‌از این غائله منصوب شده بود. فارغ از همه دسته‌بندی‌هایی که به شکل شگفتی از همان جمعه آغاز شده بود چیزی که بسیار به چشم آمد زمان اعلام استعفای معاون پیشین وزارت بهداشت بود، بسیاری معتقدند این اختلاف‌نظر مدت‌ها وجود داشت و حتی علنی هم شده بود، اما این‌که درست در شب اجرای محدودیت‌های تازه با چنین ادبیاتی رسانه‌ای شده بی‌منظور نیست. حالا اما درست در اولین روز از اعمال محدودیت‌های تازه که بسیاری از شهروندان را امیدوار به بهبود وضعیت کرونایی جامعه کرده بود آنها وحشت‌زده به تماشای دعوایی نشسته‌اند که قرار بوده است هر دو طرفین دعوا به داد آنها برسند. این بر هم زدن آرامش روانی مردم در حالی صورت می‌گیرد که قرار بوده آنها همپای تصمیمات در مهار چرخه سرایت پیش بیایند.
سعید نمکی در اصفهان چه گفت؟
هر چند ریشه اختلافات وزیر و معاونش را باید در پیش از اینها جست‌وجو کرد، اما دلیل قطع همکاری پرسروصدای ملک‌زاده از وزارتخانه بهداشت و درمان را حرف‌های سعید نمکی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌دانند. اما مگر سعید نمکی در اصفهان چه گفت که این‌طور ملک‌زاده را برآشفته کرده است؟ وزیر بهداشت در اصفهان به نقش تحقیقات در حوزه سلامت اشاره کرده بود و تخمین‌هایی را که در زمینه کرونا انجام شده، نادرست دانسته بود. نمکی در اصفهان گفته بود، «۹۸درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در مجلات می‌شود که به کار نمی‌آید، به‌شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم.» علاقه ملک‌زاده به انتشار مقالات بر کسی پوشیده نیست! جالب این‌که در آبان 95 تارنمای موسسه نیچر اعلام کرد این موسسه بعد از دریافت گزارش‌های ادعایی درباره سرقت علمی در یک گروه از مقالات و بررسی مجدد آنها دریافته است که ۵۸مقاله نوشته شده توسط ۲۵۸محقق ایرانی که بالای ۹۰درصد آنها مربوط به دانشگاه‌های علوم پزشکی زیر مجموعه وزارت بهداشت بوده است، به دلایلی چون دستکاری در روند پژوهش و سرقت علمی به حال تعلیق در آمده‌اند. نکته جالب این‌که ملک‌زاده و دیناروند از مدیران ارشد وقت وزارت بهداشت در ۱۰ ماه اول سال 95 هرکدام بالای ۳۰مقاله منتشر کرده بودند! اما سعید نمکی در اصفهان به نامه‌ای اشاره کرد که در روزهای ابتدایی به ملک‌زاده نوشته و در آن 10آیتم تعریف شده است، 10آیتمی که او می‌گوید در همه مدت فراگیری پاسخ درستی از آن دریافت نکرده است. او گفته بود، «همه تخمین‌ها تاکنون درست نبوده و ۱۰مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ‌کدام صحیح نبود و برای هیچ اقدامی نیز کارایی نداشت.» نامه مورد اشاره وزیر مربوط به ۱۸اسفند۹۸ است. نامه‌ای که در آن سعید نمکی حداقل به ۱۳مورد تحقیق در زمینه کووید ـ ۱۹ و آثار آن در کشور اشاره کرده است که حالا می‌گوید از هیچ‌کدام آنها پاسخی نگرفته است.
طب سنتی آدرس اشتباه اختلاف
یکی از محورهای مورد اختلاف معاون مستعفی وزارت بهداشت که در متن استعفای او هم آمده به باور سعید نمکی در مورد تاثیر داروهای گیاهی در این حوزه برمی‌گردد. چیزی که البته رضا ملک‌زاده آن را بی اساس خوانده و گفته هیچ مبنای علمی و پژوهشی ندارد. او همچنین ادغام طب سنتی در نظام شبکه بهداشت را موجب تضعیف وزارتخانه دانسته است. همین اشاره باعث شد بسیاری ریشه این اختلافات را در اعتقاد وزیر به طب سنتی و بی اعتمادی معاونش در آن بدانند، اما برخی دیگر هم معتقد بودند این آدرس اشتباهی برای فرار رو به جلوی معاون مستعفی است. این باور وقتی جدی‌تر شد که موید علویان، قائم مقام وزیر بهداشت دولت نهم در همان شب نامه‌ای به سعید نمکی منتشر کرد و در آن ضمن دلجویی از وزیر به اظهارات و ادعاهای رضا ملک‌زاده تاخت. در سابقه کاری رضا ملک‌زاده هم نشانه‌های بسیاری در مخالفت با طب سنتی دیده می‌شود، از عدم تخصیص بودجه پژوهشی در رابطه با طب سنتی بگیرید تا تبدیل معاونت طب سنتی به اداره کل طب سنتی که در دوره مدیریت او شکل گرفت.
معرفی وزیر در شب استعفای معاون
هر چند موضوع طب سنتی در میانه دعوای وزیر و معاونش بیشتر به چشم آمده و مورد اشاره‌های بسیاری قرار گرفته، اما گمانه‌های دیگری مبنی بر حمایت تمام قد حسن روحانی و تیم او از رضا ملک‌زاده هم دیده می‌شود. این را می‌توان از اصرار شبانه گروهی از جریان اصلاح‌طلبان در برکناری سعید نمکی به حسن روحانی هم متوجه شد. در همان شب عبدا… رمضان‌زاده، سخنگوی دولت اصلاحات با انتشار توییتی استعفای رضا ملک‌زاده را به بی‌کفایتی وزیر بهداشت تعبیر کرد و از حسن روحانی خواست وزیر بهداشت را برکنار کند. نکته جالب این‌که او حتی در این توصیه جانشین سعید نمکی را هم به حسن روحانی پیشنهاد کرده بود و از محمد ظفرقندی، رئیس سازمان نظام پزشکی به عنوان فردی مناسب برای وزارتخانه نام برده بود. همین اتفاق به نوعی از زبان عباس عبدی هم تکرار شد تا شائبه‌های سیاسی این اقدام در استعفای این دو بیشتر قوت بگیرد. نکته جالب‌تر این که رئیس دولت که در ماجرای انتخابات آمریکا و زمزمه‌های تعلیق تحریم‌ها، بگو مگوهای رسانه‌ای با رئیس مجلس شورای اسلامی داشت در جلسات بسیاری به مردم و سایر ارکان حاکمیت نصیحت می‌کرد تا در این شرایط باید وحدت داشته باشیم و همه ظرفیت‌ها را معطوف به حل مشکل و عبور از بحران کنیم، در حالی که حالا در مهم‌ترین رکن جبهه مبارزه با کرونا چنین اختلاف‌نظرهایی وجود دارد و چنین اتفاقاتی در حال رخ دادن است.
از ایمنی گله‌ای تا آزمایش دارو روی ایرانی‌ها
سعید نمکی می‌گوید از وضعیت پژوهش و تحقیق درباره بیماری کرونا به شدت ناراضی است. آن‌طور که به نظر می‌رسد وزیر بهداشت می‌گوید در راه مهار این ویروس باید به پژوهش در این حوزه استناد کرد در حالی که هیچ نتیجه پژوهشی طی این 9 ماه به دست او نرسیده است. از سوی دیگر اما رضا ملک‌زاده معتقد به ایمنی گله‌ای است و باور دارد از ابتلای اکثریت شهروندان به این ویروس گریزی نیست. او در متن نامه منتشر شده‌اش هم می‌نویسد: «مطالعات اپیدمیولوژی کووید-۱۹ در ایران، قاطعانه اعلام کرده‌اند که این اپیدمی در جهان، با واکسن خاموش خواهد شد و تا آن زمان تنها راه تمام کشورها، نظارت دقیق و بدون تعارفات بر اجرای پروتکل‌های بهداشتی است.» او همچنین چند ماه پیش در جریان گزارشش به رئیس‌جمهوری ادعا کرد: «25میلیون نفر از جمعیت ایران از کرونا عبور کردند و 35 میلیون نفر دیگر هم در معرض ابتلا قرار دارند!» اظهار نظری که با واکنش بسیاری از سوی جامعه پزشکی رو به رو شد.
اما پرابهام‌ترین عملکرد او در معاونت پژوهشی وزارتخانه بهداشت و درمان مربوط به مطالعات سازمان جهانی بهداشت روی چهار دارو است. مطالعاتی که فقط 30 کشور از جمله ایران در آن مشارکت کردند و از میان این تعداد کشورها هم فقط 11 هزار نفر برای آن اعلام آمادگی کردند که 3500 نفر از این تعداد ایرانی بودند. نکته جالب این‌که ایران در حالی بالاترین میزان مشارکت را در آزمایش روی مردم کشورش برای داروی کرونا داشته که رضا ملک‌زاده، معاون پژوهش وزارت بهداشت آن کشور همزمان از مدیران اجرایی این مطالعه جهانی هم بوده است. نارضایتی سعید نمکی از عملکرد رضا ملک‌زاده را می‌توان در متن حکم سرپرستی فرید نجفی هم متوجه شد. او در بخشی از این حکم به عملکرد رضا ملک‌زاده اشاره‌کرده و نوشته است «بعضی موارد غیر عالمانه از قبیل عدم ابتلای مجدد، گرفتاری 30 میلیون نفر هموطن و ترویج اندیشه ایمنی دسته‌جمعی از تراوشات آن مجموعه بود که کار را در مدیریت بیماری و اوضاع مدیران ارشد سخت‌تر کرد.» متن حکم سرپرستی فرید نجفی هم معمول نیست. وزیر بهداشت به‌نوعی این حکم را به‌مثابه گلایه‌هایش از دوره معاونت ملک‌زاده گرفته و در توصیه‌هایش به سرپرست جدید به‌نوعی به کمبودهای معاونت پیشین اشاره دارد. توزیع عادلانه منابع پژوهش و بهره‌مندی پژوهشگران با بضاعت علمی، ارتباط مستمر با پژوهشگران دانشگاه‌های غیر علوم پزشکی و تمرکز بر شرکت‌های دانش‌بنیان از توصیه‌هایی است که نبود آن در دوره پیشین عیان بوده است.
نکات ظریف یک حکم
فرید نجفی، جانشین رضا ملک‌زاده و سرپرست تازه معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت شاید مدت‌ها زیر ذره‌بین سعید نمکی بوده است. این موضوع را خیلی خوب می‌شود از متن حکم انتصاب او دریافت کرد. نجفی تا پیش از این استاد گروه اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه و همزمان معاون تحقیقات و فناوری این دانشگاه بوده که از یک‌سو او را به موضوع مدیریت کرونا به عنوان یک همه‌گیرشناس و از سوی دیگر به عنوان یک محقق به معاونت تحقیقات وزارتخانه مرتبط می‌کند.
حکم انتصاب وی به قلم سعید نمکی مفصل و هشت بندی است؛ حکمی که به‌ظاهر حکم بوده، ولی در واقع گوشه و کنایه به معاون مستعفی است. نمکی از یک‌سو در این حکم بر جوانی فرید نجفی دست گذاشته که می‌شود از آن پا به سن گذاشتن ملک‌زاده از نگاه وزیر را استنباط کرد. از سوی دیگر نمکی، نجفی را محققی که در نقاط محروم و دور افتاده با کمترین امکانات کار می‌کند و کارش نیز ثمربخش است، معرفی کرده که این هم قبل از این که تعریف و تمجید از فرد مورد نظر باشد، به تعبیری انتقاد از ملک‌زاده است که سال‌ها در مرکز و در محاصره امکانات بوده، ولی نتیجه‌ای که وزیر می‌خواسته را به دست نیاورده.
البته این که فرید نجفی چه گلی به سر جامعه می‌زند و با چه روشی با کرونا مقابله می‌کند، چیزی است که آینده معلوم می‌کند، ولی به هر حال او فردی با سابقه علمی قابل ملاحظه است که به قول وزیر بهداشت باید به آدم‌هایی مثل او میدان داده شود.
برخی از حکمی که دیروز نمکی برای نجفی نوشت، این را هم استنباط می‌کنند که شاید افرادی مثل معاون مستعفی به دیگران میدان نمی‌داده‌اند. به هر حال وضعیت رضا ملک‌زاده مبهم است و بعد از استعفای افرادی مثل ناصر پژمان‌فر نیز به حرف آمده و در فضای مجازی افشاگری کرده‌اند. او از بیش از 40 شکایتی حرفی زده که علیه ملک‌زاده مطرح شده، شکایت‌هایی که کمیسیون اصل 90 قصد دارد آنها را رها کند، چون معتقد است فرد باید پاسخگوی اعمالش باشد.
دود کرونا در چشم مردم
واکنش‌ها نسبت به اتفاقات وزارت بهداشت و درمان آن‌قدر زیاد است که نیاز به دسته‌بندی موضوعی دارد. اما خط مشترک اغلب این واکنش‌ها به نامناسب بودن زمان رسانه‌ای شدن این اعتراض‌ها اشاره دارد. حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان این اتفاق را«ضربه به خودی» تلقی می‌کند و به جام‌جم می‌گوید«در شرایطی که وزارت بهداشت و درمان در جنگ تمام عیار با ویروس کروناست و باید تمام توجه و توان مدیران برای مبارزه با این بیماری در نظر گرفته شود، حاشیه‌سازی‌های ناشی از استعفاها یا عدم همکاری‌ها، از توان وزارت بهداشت و درمان می‌کاهد.» شریف مطوف، کارشناس مدیریت بحران هم معتقد است چنین اتفاقاتی از اعتماد عمومی شهروندان می‌کاهد و باعث بر هم خوردن آرامش روانی آنها می‌شود. او به جام‌جم می‌گوید:«استعفاهای سریالی این وزارتخانه آن هم در بحبوحه کارزار مبارزه با بیماری و در شب اجرای محدودیت‌های تازه، ضربه جبران‌ناپذیری به اعتماد عمومی وارد کرده، شهروندان را در راه این مقابله دلسرد می‌کند و باعث می‌شود این گمانه نزد شهروندان قوت بگیرد که تصمیمات محدودیتی تاثیری در قطع چرخه سرایت ندارد و دلایل این اپیدمی چیزی فراتر از رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سوی آنهاست.»
مجید صفاری‌نیا، روان‌شناس اجتماعی هم باور دارد دود این حاشیه‌سازی به چشم مردم می‌رود و همزمانی این استعفا و آغاز محدودیت‌ها را باعث دو دستگی در مدیریت بحران می‌داند. او به جام‌جم می‌گوید: « اثرات این رویکرد سبب می‌شود مردم به این باور برسند که بهتر است با مدیران دولتی همراهی و همکاری نکنند. اتفاقی که امروز در خیابان‌های شلوغ تهران شاهد آن هستیم. در واقع دود مشکلات مدیریتی به چشم مردم می‌رود.» در این میان اما واکنش نصرا… پژمان‌فر، رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی هم قابل توجه است. او در توییتی که در صفحه شخصی‌اش منتشر کرده است نسبت به این اتفاق نوشته است« به کمیسیون اصل 90 بیش از ۴۰شکایت از شخص آقای ملک‌زاده، معاون پژوهشی مستعفی وزارت بهداشت در ماه‌های گذشته واصل شده است. طبق قوانین کمیسیون اصل 90 با استعفای افراد، پیگیری شکایات متوقف نمی‌شود و فرد باید پاسخگوی عملکرد خود باشد.»
