جمع پرشمار «متوهمان خوشدل» از زمانی که آقای پزشکیان رییس جمهور شده سخت امیدوار شدهاند که این بار با انتخاب وزرای آگاه و کاردان اوضاع خراب مملکت درست خواهد شد. کمیتههای راهبری و راهبردی مشغول کار شدهاند تا ظاهراً شایستهترین کادرهای مدیریتی را انتخاب کنند. رهبر هم دیروز مشخصات مدیر اصلح خود را اعلام کرد: «انقلابی، متشرع، پاکدست و باورمند به نظام.»
نظامهای برآمده از انقلاب عموماً ارادهگرا هستند و این نظریهٔ غالب در آنها وجود دارد که کادرهای مدیریتی در صورتی که از قدرت بالای ایمان و تعهد انقلابی برخوردار باشند، به صرف اراده میتوانند بر هر مشکلی غلبه کنند و حتی کوهها را جابجا کنند.شعار «کادرها در هر کاری تعیینکنندهٔ اصلیاند» که اساسا یک شعار استالینی است، شعار محبوب این نوع حکومتهاست. این شعار توجه اصلی خود را معطوف به فرد و اخلاق انقلابی میکند بدون این که توجه داشته باشد که توسعهٔ کشور و کارآمدی دولت علاوه بر مدیران متخصص و منابع مادی مکفی به سیاستها و سیستم درست حکومتی هم نیاز دارد. مدیران استالین بیست و چهار ساعته از ترس جانشان کار میکردند اما نهایتاً هیچ نتیجهٔ مثبتی عاید کشور نشد چون نه منابع مادی لازم وجود داشت نه سیستم و سیاستهای درست.
در جمهوری اسلامی هم وضع مشابهی حاکم است: سیاستهای اصلی و کلیت سیستم نادرست است اما سران کشور علاج درد را تغییر کادرها و برقراری مدیریت انقلابی و کارآمد میدانند. موقعی که سیستم و زیرساختهایش غلط باشد نه تعویض کادرها جواب میدهد نه ثبات کادرها. در ایران امروز، قدرت سیاسی به دو بخش تقسیم شده: بخش حکومتی و بخش دولتی.
در بخش حکومتی رهبر جمهوری اسلامی مدیران را عزل و نصب میکند. در این بخش نوعی ثبات مدیریتی به چشم میخورد. مدیران و فرماندهان به رغم خطاها و کم و کسریهایشان غالباً دورهٔ مدیریتی خود را به طور کامل طی میکنند. عیب این رویکرد فاسد شدن مدیرانی است که میدانند تحت هیچ شرایطی برکنار نمیشوند. در بخش دولتی، بنا به طبیعت کار، تغییر مدیران سریعتر اتفاق میافتد. نمونهاش عوض شدن شش وزیر صمت ظرف پنج سال. با این حال شاهدیم که بخش حکومتی به همان اندازه ناکارآمد و فاسد است که بخش دولتی. میخواهم نتیجه بگیرم که تا زمانی که کلیت سیستم غلط است عوض کردن مدیران یا حفظ مدیران، هیچکدام کارساز نیست. ماشین خراب است و هیچ رانندهای نمیتواند آن را راه بیندازد؛ و به نظرم نه رهبری نه آقای رییسجمهور نمیخواهند یا نمیتوانند این واقعیت را بپذیرند چون هر دوی آن ها محصول و فراورده نهایی خود این سیستم هستند.
بیژن اشتری،
نویسنده و مترجم
ــــــــــــــــــ