مسئولان نظام در وضعیت سختی قرار گرفتهاند. قضیه هستهای دست بردار نیست. با رنج و مشقت و امتیازدهی بسیار و به یمن «نرمش قهرمانانه» رهبر، فکر میکردند قال قضیه را کندهاند. اما حریف همچنان بهانهگر است و امتیازهای بیشتر میخواهد. چه باید کرد؟
خامنهای، که “نظام” اسم مستعار اوست، گروهی از صاحبمنصبان نظام را به مهمانی افطار در روز هفتم رمضان دعوت کرد. لقمه اما باید در دهانشان شکسته باشد. آقا مسئولیت نمیپذیرد. بار را انداخته است گردن کارگزاران. اگر توفیقی داشته باشند، به خاطر رهنمودهای مقام معظم است، و اگر شکست بخورند، تقصیر خودشان است.
خبرگزاری تسنیم فشرده سخنان خامنهای را چنین گزارش کرده است: «رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار سران قوا و جمعی از مسئولان و کارگزاران نظام، با اشاره به دشمنی مبنایی، عمیق و مستمر آمریکا با اصل نظام جمهوری اسلامی و ملت ایران، شکست آمریکا در مسائل جاری را نیز به شرط ادای وظایف مسئولان، قطعی و بدون تردید خواندند.» نکته اصلی، این «شرط ادای وظایف مسئولان» است.
دیدار آیت الله خامنهای با گروهی از مسئولان نظام در روز ۲ خرداد ۱۳۹۷
دیدار آیت الله خامنهای با گروهی از مسئولان نظام در روز ۲ خرداد ۱۳۹۷
دوم خرداد، ۲۱ سال پس از روزی که به باور اصلاحطلبان نماد حرکتی بود برای اینکه نظام مسئولیتپذیر شود، فرد اول نظام جمعی از مسئولان از سران قوا گرفته تا مدیران ارشد دستگاههای مختلف کشوری و لشکری را به حصور پذیرفت تا به آنان درباره مسئولیتی که در شرایط سخت کنونی دارند، تذکر دهد. او خود مسئولیتی را بر عهده نگرفت. و حرفهای همیشگی را تکرار کرد.
سخنان روحانی
پیش از رهبر، رئیس جمهوری سخنرانی کرد.
او با حملهای به آمریکا و تمجیدی از رهبر سخنان خود را آغاز کرد و سپس گفت: «امروز در حال مذاکره با پنج کشور دیگر برجام هستیم و اگر چه آنها در زبان و اعلامیههای سیاسی، خود را متعهد به برجام میدانند اما باید در مقام عمل ببینیم که چگونه عمل خواهند کرد.»
روحانی در ادامه از دیدار خود با رهبران دو کشور چین و روسیه و تماس با سه کشور دیگر اروپایی در هفتههای آینده خبر داد و افزود: «اگر این پنج کشور بتوانند منافع کشورمان بویژه منافع اقتصادی ما را در برجام تامین کنند برجام را بدون آمریکا ادامه خواهیم داد وگرنه تصمیم لازم را میگیریم و کشور با برجام یا بدون برجام بهخوبی اداره خواهد شد.»
رئیسجمهوری در ادامه به مسائل اقتصادی پرداخت و بیلانی مثبت از کارکرد دستگاه خود عرضه کرد. او در حضور رهبر نظام گفت که «ملت و بنگاههای اقتصادی مسیر خود را در راستای اقتصاد مقاومتی بهخوبی طی کردهاند»
روحانی در این سخنان وضع ارز را کنترلشده خواند: « شاید از نظر آمریکاییها پاشنه آشیل کشورمان موضوع ارز و هرج و مرج در بازار ارز بود اما این احتمال را از ماهها پیش میدادیم لذا برنامهریزی لازم را برای هر شرایطی حتی بدون برجام انجام دادهایم و در هر شرایطی ارز مورد نیاز مردم تامین خواهد شد.»
رئیس جمهوری هیچ اشارهای به نارضایتی وسیع در جامعه و موج اعتراضات نکرد، موضوع فیلترینگ و نیز بگیر و بندهای فعالان زیستمحیطی را مسکوت گذاشت، و در مورد بحران کمآبی مدعی شد که همه چیز تحت کنترل است: «در زمینه آب اگر چه با کمبود منابع آبی روبرو هستیم اما دولت همه اقدامات لازم را برای استانهای مختلف بخصوص استانهایی که دچار خشکسالی هستند انجام داده است.»
جمعبندی خامنهای از تجربیات: عدول از «نرمش قهرمانانه»
خامنهای هم نطق خود را با سیاست خارجی آغاز کرد. او که در دوران احمدینژاد باب مذاکره با آمریکا را باز کرد و سیاست جدید خود را بعدا «نرمش قهرمانانه» نامید، در جمعبندیای که از تجربیات رابطه با غرب عرضه کرد، به این موضوع اشارهای نکرد. اما به طور غیرمستقیم چنین وانمود کرد که او به خاطر اینکه به دیگران نظرش را درباره «دشمن» ثابت کند نرمش نشان داده است. او گفت:
از سخنان خامنهای: «همهی این توطئهها هم شکست خورده؛ شما جمهوری اسلامی را مقایسه کنید که بعد از ۴۰ سال با تواناییهای گوناگون دارد حرکت میکند و پیش میرود. و همهی اینها شکست خورده … مثل گربهی معروف داستان تام و جری؛ و باز هم شکست خواهد خورد. ما در شکست دشمن شک نداریم و هرکس که با معارف اسلامی آشنا باشد این را میداند.»
از سخنان خامنهای: «همهی این توطئهها هم شکست خورده؛ شما جمهوری اسلامی را مقایسه کنید که بعد از ۴۰ سال با تواناییهای گوناگون دارد حرکت میکند و پیش میرود. و همهی اینها شکست خورده … مثل گربهی معروف داستان تام و جری؛ و باز هم شکست خواهد خورد. ما در شکست دشمن شک نداریم و هرکس که با معارف اسلامی آشنا باشد این را میداند.»
«دولت قبل آمریکا [باراک اوبا] هم که با ما نشست و صحبت کرد؛ آنها هم همینجور [مثل دولت کنونی آمریکا] عمل کردند … به شکل دیگری نقض کردند. آنها هم تهدید کردند، آنها هم برخلاف تعهدات خودشان عمل کردند. این، جواب آن کسانی که بارها و بارها به ما در طول زمان میگفتند که آقا چرا با آمریکا مذاکره نمیکنید، چرا با آمریکا تعامل نمیکنید، این جوابش.»
نداشتن نرمش، اگر مبنا را سخنان امروز خامنهای بگذاریم، اساس سیاست رسمی خواهد بود. خامنهای البته نه از خروج صریح از برجام سخن گفت، و نه از قطع کامل تعامل با اروپا. او این نکات را به عنوان درسهایی که ج.ا. از رابطه با غرب گرفته برشمرد:
«تجربهی اول این است که دولت جمهوری اسلامی نمیتواند با آمریکا تعامل بکند.»
«تجربهی دوم، عمق دشمنی آمریکا با ایران است. دشمنی آمریکا بر محور مسئلهای مثل اتمی نیست، بحث فراتر است: نظامی که قد برافراشته و نسبت به آمریکا هیچ ملاحظهکاریای نمیکند و پرچم اسلام را در دست گرفته است. آمریکا با چنین نظامی عمیقاً مخالف است.»
«تجربهی سوم این است که انعطاف در برابر این دشمن، تیغ او را کُند نخواهد کرد بلکه او را گستاختر خواهد کرد.»
« تجربهی چهارم این است که ایستادگی در مقابل آمریکا باعث عقب نشاندن او میشود.»
«تجربهی پنجم، تجربهی همراهی اروپا با آمریکا در مسائل مهم است.»
«تجربهی ششم، گره نزدن مسائل کشور به برجام و مسائل خارجی است. ما نباید مسائل کشورمان را به امری که از اختیارمان خارج است گره بزنیم.»
پس از خروج آمریکا از برجام، حمله اصولگرایان به حسن روحانی که برجام را بر پرچم دولت خود نگاشته بود، بالا گرفت. مدافعان برجام مدام تذکر دادند که هر چه گذشته با اذن «آقا» بوده. احمدینژاد از همه صریحتر بود و به نقش رهبریکننده خامنهای در مذاکراتی اشاره کرد که گویا خود رئیس جمهوری وقت در آن نقشی نداشته. خامنهای در سخنان امروز خود خطاب به مسئولان نظام خواهان آن شد که بحثها درباره برجام از کنترل خارج نشود. او گفت:
«در قضیهی مواجهه با برجام حتماً لازم است که عناصر سیاسی و مطبوعاتی از سرزنش یکدیگر پرهیز کنند. انتقاد منصفانه ایرادی ندارد اما اهانت و هتک حرمت نشود و دوقطبی بر اساس برجام به وجود نیاید. وحدت و اتحاد و همدلی را نقض نکنیم.»
«نرمش قهرمانانهٴ» اصلی، حرکت متوازن میان جناحهای داخل است، کاری که معنای عملی آن نپذیرفتن مسئولیت در قِبالِ برنامه هستهای، در قِبالِ تن دادن به تعلیق آن و اکنون در قبال تداوم فشارهای بیرونی و تشدید آنها در یک مدار تازه است.
تهدید اروپا
جمهوری اسلامی در موقعیتی ارزیابی نمیشود که بخواهد برای اروپا شرط بگذارد. از سخنان دیپلماتهای جمهوری اسلامی در خارج برمیآید که به این امر واقف هستند. خامنهای اما ظاهرا برداشت دیگری از اوضاع دارد. او در سخنرانی دوم خرداد تا حد تهدید اروپا پیش رفت. او از جمله گفت: «۳ کشور اروپایی [بریتانیا، فرانسه، آلمان] در ۱۳-۱۴سال قبل یک بدعهدی بزرگی کردند در مذاکرات هسته ای سال۸۳-۸۴، قول دادند و عمل نکردند، باید ثابت کنند امروز آن بی صداقتی و بدعهدی آن روز را نخواهند داشت. در دوسال گذشته آمریکا بارها برجام را نقض کرده است و اروپایی ها ساکت مانده اند. اروپا باید آن سکوت را جبران کند.»
خامنهای در ادامه گفت:
«آمریکا قطعنامهی ۲۲۳۱ را نقض کرده است؛ اروپا باید یک قطعنامه علیه نقض آمریکا، صادر کند.
اروپا باید متعهد شود که بحث موشکی و منطقهای جمهوری اسلامی را مطرح نخواهد کرد.اروپا باید با هر گونه تحریم جمهوری اسلامی مقابله کند و مقابل تحریمهای آمریکا صریح بایستد.
اروپا باید فروش کامل نفت ایران را تضمین کند. چنانچه آمریکاییها توانستند به فروش نفت ما ضربه بزنند، باید بتوانیم آن مقدار نفت که میخواهیم بفروشیم. اروپاییها بهنحو تضمینشدهای باید جبران کنند و نفت ایران را خریداری کنند.
بانکهای اروپایی باید تجارت با جمهوری اسلامی را تضمین کنند. ما با این سه کشور دعوا نداریم، اما اعتماد نداریم به آنها؛ آن هم متکی است به سابقهشان.»
خامنهای سپس تهدید آخرش را به این صورت تقریر کرد:
«اگر اروپاییها در پاسخگویی به مطالبات ما تعلل کردند، حق ایران برای آغاز فعالیتهای هستهای محفوظ است. وقتی دیدیم برجام فایدهای ندارد، یکی از راههایش این است که برویم سراغ بازیافت فعالیتهای تعطیلشده. الان غنی سازی ۲۰ درصد را آغاز نمی کنیم ولی باید آماده باشید که اگر لازم شد و دیدیم برجام فایده ندارد فعالیتهای تعطیل شده به واسطه برجام از سرگرفته شود.»
مسائل داخلی
خامنهای در مورد مسائل داخلی گفتههای روز اول سال خود را تکرار کرد: اولویت اقتصاد، «اقتصاد مقاومتی» و اینکه « باید عمیقاً باور کنیم که مشکلات اقتصادی با تکیه بر ظرفیتهای فراوان داخل کشور قابل حل است و نسخه های غربی نه در زمینه اقتصاد و نه در عرصه های دیگر نظیر جمعیت، حلّال مسائل و دشواریهای کشور نیستند.»
رهبر نظام که پس از اعتراضات دی تا حد پذیرش اینکه مشکلاتی واقعی وجود دارد پیش رفته بود، در نطق دوم خرداد خود هیچ اشاره مستقیمی به اعتراضات نکرد. اشاره او غیر مستقیم بود، آن هم به صورت ذکر توطئههای دشمن از طریق «شایعه، دروغ و برجستهسازی ضعفها».
روزی که رهبر این سخنان را میگفت روز دوم اعتصاب سرتاسری رانندگان کامیون بود. پیشتر اعتصاب کارگران راهآهن خبرساز شده بود.