شاملو برنده جايزه ” پارك مايلا”:مصاحبه خانم سهیلا دشتی با آقای اسماعیل محدث

ا. بامداد
سخت است که در جهان شعر به دنیا بیائی و جاودانه شوی.  هنر در ایران به شعر شناخته می شود. به جرأت می توان گفت که کشوری در این دنیای هنری به پای ایران برسد. سرزمینی  که شعرش با رودکی متولد می شود و فردوسی را دارد. با سعدی به اوج کلام می رسد و حافظ  را به جهان عرضه می کند. مولانا را دارد و عطار نیشابوری را! ناصر خسرو و نظامی گنجوی را! خیام را دارد و ابو سیعد ابوالخیر را و فروغ  و نیما را!  چگونه می توان در این کهکشان شهاب سنگی نمانی که چند گاهی بدرخشی، سپس خاموش،  بل ماهی شوی که به خورشید از همه نزدیک تر است و بر بام جهان بایستی. واژه گان را رنگ بزنی و تازه شان کنی ، محصورشان نشوی بلکه آنان را سحر کنی  و رها.  بامدادی شوی بی غروب و ماندگار.  از سیم های خاردار سانسور و انحصار طلبی حاکم عبور کنی و شعرهایت جهانی را در نوردد. از مرزهای سرزمین پرگهر عبور کنی و دروازه های شعر ایران را بر روی جهان بگشائی! حیف شد که ندیدی شعرهایت  تقدیس می شود و روح  انسانها را به تنش وامیدارد . به زبانهای زیادی ترجمه می شود.  و بهترین جایزه های ادبی را نصیب خود می کند. شاید تصادفی بود که  همزمان با سالروز رفتنت یکی از این جوایز به مجموعه ای از شعرهایت داد شد در کتابی به نام “اگر که بیهده زیباست شب”، که به همت اسماعیل محدث یکی از دوستدارانت به زبان ایتالیائی  ترجمه شده بود. و چه تصادف مبارکی، که نه تنها خاموش نشدی بلکه  شعرهایت فریادی است جاری در دوران!
بهتر این است که از زبان اسماعیل محدث شرح این شب و این جشنواره را بشنویم.
اسماعیل محدث در مورد جشنواره ادبی “پارک مایلا” می گوید: امسال بیستمین سال اجرای این جشنواره بود.  همه ساله از سراسر ایتالیا در پنج رشته مقالهٔ تحقیقی، رمان منتشر نشده، رمان چاپ شده، مقالهٔ روزنامه  و شعرمسابقه ای برگزار می شود که جوایزی  به نفرات  اول تا سوم تعلق می گیرد. شیوه انتخاب به این صورت است که هیئت داوران به  شرکت کنندگان در هر رشته امتیاز می دهند و اثری که بیشترین امتیاز را گرفته باشد به عنوان برنده معرفی می شود. نکته قابل توجه اینکه کتاب شاملو از سوی تمامی اعضاء هیئت داوران بیشترین امتیاز را گرفت و با بالاترین امتیاز برنده جایزه شعر شد. اسماعیل محدث اضافه می کند که جشنواره “پارک مایلا” از شناخته شده ترین جشنواره های ایتالیا است  که از سوی رئیس جمهور ایتالیا و مجالس سنا و ملی مورد حمایت قرار می گیرد.
در معرفی اسماعیل محدث به عنوان مترجم  مجموعه برگزیده ای از اشعار شاملو در کتاب “اگر که بیهده زیباست شب”، از او به عنوان فعال حقوق بشر و مخالف رژیم حاکم بر ایران نامبرده می شود. دلایل انتخاب این اثر در رتبهٔ اول، به وسیلهٔ فرانچسکو استُپا عضو هیئت ژوری خوانده شد.
«اگر چه بیهده زیباست شب». کتاب شعر فارسی که با تبحر به ایتالیایی ترجمه شده است. شعرهایی کوتاه، برق آسا که در فضای سپید کاغذ معلق می مانند. اعترافاتی رازگونه که شاعر با روحش درمیان می گذارد. اتفاقات روزمرهٔ شاعر به همراه رؤیاهای یک ملت، ملت ایران. رؤیاهای مردمی که برای به دست آوردن حقوقش مبارزه می کنند. شعرهای مَحرم، شعرهای عمومی، همزمان شعرهای عاشقانه و شعرهایی برای آزادی، شعرهایی برای به تعمق اندیشیدن و شعرهایی برای شور و برای اندوه. ابیات آزادی که افکار شناور شاعر را همراهی می کنند و بر روی ورق کاغذ به روشنی برشمرده می شوند و معلق می مانند. انگار شاعر قصد دارد کاری کند که تک تک واژه ها با معنای اصیل شان خرام کنند. من این ابیات را با این کتاب بر روی قلبم خواندم.
از او می پرسم چه ارتباطی بین کار شما به عنوان مترجم و فعالیت های شما برای بهبود حقوق بشر در ایران وجود دارد.  او با اشتیاق می گوید: در مجموع جو جشنواره به نفع ما بود . منظورم کتاب بود. می پرسم : ما؟ یعنی شما و شاملو ؟ او در جواب می گوید: بیش از چهل سال است که شعرهای شاملو را می خوانم و فکر می کنم به او مدیون هستم. این کمترین کاری است که می توانستم انجام دهم. از سال اول یا دوم دانشگاه دست به ترجمه اشعار او زدم. ولی هر گز قصد انتشار آنها را نداشتم. منظورم تعمق در محتوای شعرشاملو بود. خودم کارم را جدی می گرفتم بقیه را نمی دانم، در آن موقع زیاد مهم نبود. تا اینکه در سال گذشته مصمم شدم که کار ترجمه با کیفتی که در خور اشعار شاملو باشد  را  برای چاپ آماده کنم. این کار را شروع کردم و کتاب به چاپ رسید. معرفی کتاب در مقدمه  به وسیله نویسندهٔ مشهور ایتالیا به نام “اِرّی دِ لوکا”  صورت گرفت. شیوه شناخت او از اشعار شاملو در معرفی کتاب تأثیر به سزائی داشت. بعلاوه منقدان مختلف و شناخته شده ای از کار تعریف کردند. اسماعیل محدث ادامه می دهد: ” بگذارید نکته ای را برای شما و خوانندگان توضیح دهم. پس از اینکه این کتاب با اقبال مواجه شد، تصمیم گرفتم که ترجمه آثار دیگری از شاعران معاصر را شروع کنم و از “نیما ” شروع کردم. بی پرده بگویم، کار راحتی نبود و در بعضی از موارد سخت هم بود. به این نتیجه رسیدم که  ترجمه اشعار شاملو به این سبب برایم آسان تر بوده، چون محتوای شعر شاملو جهان شمول است. خود شاملو نقش اول را داشته است. زبان شاملو، روح شعر شاملو جهانی است . به همین علت ترجمه چنین شعرهائی به زبان های دیگر  روان تر است. مثل اشعار گارسیا لورکا، پابلو نرودا و سهراب سپهری.
اسماعیل محدث در جواب این سئوال که چرا هم به او و هم به شاملو جایزه و دیپلم  داده اند، می گوید: من اول متوجه نشدم و در منزل دیدم که دو دیپلم در پوشه است. و اصلا این مرسوم نیست که یک کتاب دو دیپلم بگیرد. می پرسم اگر می توانستید به شاملو خبر این جایزه را بدهید، به او چه می گفتید. کمی مکث می کند و ادامه می دهد: جرأت نمی کردم با او حرف بزنم. من به این کلام اعتقاد دارم که می گوید ”  خود ثنا گفتن من، ترک  ثنا است.” چون او نیست دوباره می گویم که من ترجمه کتاب را به او مدیون بودم.  در جواب چگونگی انتخاب اشعار برای ترجمه ، اسماعیل محدث می گوید: موضوع تمامی شعرها ی شاملو انسانیت و عشق است. اولین چیزی که به ذهنم خطور کرد این بود که اشعاری را ترجمه کنم که خودم آنها را بیشتر دوست دارم و زمانی که شروع کردم اصرار داشتم که در این مجموعه اشعاری با تم های متفاوت وجود داشته باشد. تنها موضوعی که در کتاب مورد نظر قرار گرفته و من رعایت کردم ترتیب زمانی بوده است. در ادامه گفتگو در مورد اینکه چرا شاملو با شاعران  هم زمان عصر خود تفاوت دارد، و مردم به دید یک انسان انقلابی به او نگرش دارند، اسماعیل محدث می گوید: من سعی دارم که سیاستمدار را از هنرمند جدا کنم . این بدین مفهوم نیست که یک هنرمند نمی تواند سیاسی باشد. یعنی که هنر هنرمند اصیل و متعهد  ابزاری است که سیاستمدار انقلابی ندارد و هر کدام در حیطه های مختلف کار می کنند. ولی هدف هر دو یکی است، به سعادت رساندن انسان. هنر و سیاستی که که این هدف را نداشته باشد، نه هنر است و نه سیاست. در حیطه هنر، هنر اصیل انقلابی است. اشعار نیما انقلابی است همانطور که اشعار شاملو. البته که یک هنرمند می تواند اسلحه به دست بگیرد و در برابر بی عدالتی ها مبارزه کند و این به انتخاب هنرمند بر می گردد.
من در تأکید می گویم که شاملو خود را  مصلح اجتماعی نمی داند. قصد تعلیم و تربیت دیگران را ندارد. او انسانی با تفاوت است  در رویاروئی با جامعه ای که در آن زندگی می کند.  واکنش نشان می دهد و به زیباترین کلام درد و مبارزه مردمی را به تصویر می آورد و این تنها زمانی است که از گذشته می گوید. از وارطان می گوید:  “وارطان سخن نگفت ،   دندان خشم بر جگر خسته بست و رفت. وارطان سخن نگفت ، چو خورشید ، از تیرگی بر آمد و در خون نشست و رفت . وارطان ستاره بود ، یک دم درین ظلام درخشید  و جست و رفت. ”  و یا با سروده ابراهیم در آتش از مهدی رضائی می گوید: “و شیرآهن‌کوه مردی از اینگونه عاشق ، میدان خونین سرنوشت ، پاشنه آشیل به در نوشت. رویینه تنی که راز مرگش ، اندوه عشق و غم تنهائی بود.”.  و شاید به همین علت است که مردم ایران شاملو را یک شاعر برتر می شناسند و رژیم هنوز حتی از خاک او هم در وحشت است و افرادی را که برای بزرگداشت او بر سر مزارش جمع شده اند دستگیر می کند و اجازه برگزاری مراسم را هم نمی دهد.  اسماعیل محدث در این مورد می گوید:
اشعار شاملو آینه تاریخ معاصر ایران است. فریادی برای آزادیخواهی و قدر عشق. او با شجاعت و سرکشی  بی نظیر  آنچه را که ضد ارزشهای انسانی اش  به چالش می کشد.  در ضمن اینکه عاشقانه ترین شعرهای شاملو که برای همسرش “آیدا” گفته و شعرهای دیگری که مخاطب خاص داردند از ارزش اجتماعی و سیاسی زیادی برخوردارند.
اسماعیل محدث در پایان می گوید: به نظر من حافظ و شاملو بیشترین تأثیر را بر مردم ایران داشته اند وقدر شاملو در آینده بیشتر شناخته خواهد شد و هم پای حافظ جاودانه خواهد شد.